OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Standardı Bölüm 2

Bölüm 2

Kitabın Tamamı için OHSAS 18001 Google Books sayfamızı ziyaret edebilir veya bölüm bölüm okuyabilirsiniz

OHSAS 18001 Uygulama Alanları

OHSAS 18001 İnşaat ve Sanayi Sektörü

İnşaat ve ağır sanayi sektörleri, iş sağlığı ve güvenliği risklerinin en yüksek olduğu sektörlerin başında gelir. İnşaat sektöründe yüksekten düşme, göçük, elektrik çarpması, hareketli ekipmanlarla çarpışma gibi ciddi kazalar sıkça yaşanabilmektedir. Sanayi sektöründe ise makine kazaları, yangın ve patlamalar, kimyasal madde maruziyeti gibi tehlikeler söz konusudur. Bu sektörler, iş kazalarından kaynaklı can kayıplarının ve yaralanmaların en fazla görüldüğü alanlardır. Örneğin, ABD verilerine göre iş kazalarından kaynaklı ölümlerin yaklaşık beşte biri inşaat sektöründe meydana gelmektedir . Yine imalat sanayinde çalışan işçilerin yaralanma oranları diğer sektörlere kıyasla oldukça yüksektir; 2019 yılında imalat sektöründe her 100 işçiden 3,3’ü yaralanmalı kazaya maruz kalmıştır . Bu gibi istatistikler, inşaat ve sanayide İSG yönetim sistemlerinin ne kadar kritik olduğunu ortaya koymaktadır.

OHSAS 18001, inşaat ve sanayi işletmeleri için kapsamlı bir çerçeve sunarak bu yüksek risklerin etkin şekilde yönetilmesine yardımcı olur. Öncelikle, bu sektörlerde tehlike tanımlama ve risk değerlendirme faaliyetleri OHSAS 18001 sayesinde sistematik hale getirilir. Örneğin bir inşaat projesinde OHSAS 18001 uygulanırken, iş başlamadan önce sahada bir risk değerlendirmesi yapılarak yüksekte çalışma, iskele kullanımı, ağır kaldırma ekipmanları, kazı çalışmaları gibi her iş adımı için riskler belirlenir ve kontrol önlemleri planlanır. Yüksekte çalışma için emniyet halatlarının kullanılması, iskelelerin günlük kontrolü, kişisel koruyucu donanımların (baret, emniyet kemeri vb.) takibi gibi önlemler standart doğrultusunda hayata geçirilir. Ağır sanayide ise makine bakım planlarının oluşturulması, makine koruyucularının standartlara uygunluğu, kilitleme/etiketleme (LOTO) prosedürlerinin uygulanması gibi hayati önem taşıyan uygulamalar OHSAS 18001 sistemiyle disipline edilir. Bu sayede, teknik ve mühendislik önlemlerinin yanı sıra idari önlemler de (ör. çalışma izin prosedürleri, güvenlik talimatları) devreye sokularak riskler en aza indirilmeye çalışılır.

İnşaat ve sanayi sektörlerinde OHSAS 18001’in bir diğer kritik katkısı, eğitim ve saha gözetimi süreçlerinin iyileştirilmesidir. İnşaat şantiyelerinde işçiler sık sık değişebilir, taşeron ekipler bulunabilir ve her ekip farklı bir iş yapabilir. OHSAS 18001 kapsamında tüm personele proje başında ve gerektiğinde işe özel güvenlik eğitimleri verilerek her çalışanın yapacağı işin güvenlik gerekliliklerini bilmesi sağlanır. Örneğin, kule vinç operatörleri ve işaretçileri için özel eğitimler düzenlenir; kaynak yapan işçiler için yangın önleme ve KKD kullanımı eğitimi verilir. Sanayi kuruluşlarında da benzer şekilde, fabrika çalışanları periyodik güvenlik eğitiminden geçirilir, yeni makine veya proses devreye alındığında ek eğitimlerle personel bilgilendirilir. Bunun yanında, iç denetimler ve saha teftişleri OHSAS 18001’in uygulanmasıyla düzenli bir yapıya kavuşur. İş güvenliği uzmanları ve yöneticiler, sahada rutin güvenlik turları yaparak tehlikeli durumları tespit eder ve anında düzeltici adımlar atar. Bu proaktif denetim kültürü, birçok kazanın gerçekleşmeden engellenmesine yardımcı olur.

Yüksek riskli sektörlerde OHSAS 18001 uygulamanın somut getirileri de çeşitli örneklerle görülmüştür. Örneğin dünya genelinde yüzey su drenaj sistemleri üreten ACO firması, OHSAS 18001 sertifikasyonu sayesinde mevcut ve potansiyel müşterilerine, iş kaynaklı kazalardan kaynaklanan duruşlar olmaksızın güvenilir bir hizmet sunabileceğini ispatlamıştır . Bu sayede firma, iş kazalarından kaynaklı kesinti sürelerini minimize ederek operasyonel verimliliğini artırmış ve müşteri memnuniyetini pekiştirmiştir. Benzer şekilde, ağır sanayi alanında faaliyet gösteren birçok büyük ölçekli kuruluş, OHSAS 18001’i uygulayarak iş kazası oranlarını düşürdüklerini ve çalışanların güvenlik bilincini önemli ölçüde yükselttiklerini rapor etmişlerdir. İtalya’da yapılan kapsamlı bir araştırmada, OHSAS 18001 standardını uygulayan işletmelerin iş kazalarında anlamlı azalmalar görülmesi sonucunda ulusal iş kazası sigortası kurumunun bu şirketlere sigorta prim indirimi uyguladığı belirtilmektedir. Hatta OHSAS 18001 uygulayan işletmelerin sigorta primlerinde %28’e varan oranlarda düşüşler sağlanabildiği rapor edilmiştir . Bu örnekler, inşaat ve sanayi gibi riskli sektörlerde OHSAS 18001’in ciddi finansal ve operasyonel faydalar getirebildiğini göstermektedir.

Sonuç olarak, inşaat ve sanayi sektörlerinde OHSAS 18001 standardı, iş güvenliği risklerini yönetmek için vazgeçilmez bir araçtır. Standart, bu sektörlere özgü tehlikeleri dikkate alarak kapsamlı bir yönetim sistemi kurulmasını ve böylece çalışanların hayatının korunmasını sağlar. Yasal mevzuatın genellikle çok sıkı ve detaylı olduğu bu alanlarda, OHSAS 18001 işletmelere düzenleyici uyum konusunda da yardımcı olur; örneğin iş ekipmanlarının periyodik kontrollerinin, ağır kaldırma araçlarının muayenelerinin veya sahada bulundurulması gereken belgelerin (risk değerlendirmesi raporu, acil durum planları vb.) tam olmasını garanti altına alan prosedürler içerir. Tüm bu yaklaşımlar sayesinde, inşaat ve sanayi işletmeleri

güvenli çalışma kültürünü yerleştirerek hem çalışanları için sağlıklı ve güvenli bir ortam yaratabilir hem de operasyonlarını kesintisiz ve verimli bir şekilde sürdürebilirler.

OHSAS 18001 Ofis ve Hizmet Sektörü

Ofis, perakende, bankacılık, eğitim, bilişim gibi hizmet sektörleri ve beyaz yaka çalışanların ağırlıkta olduğu ofis ortamları, genellikle “düşük riskli” olarak düşünülse de iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin bu alanlarda da önemi büyüktür. Bu sektörlerde çalışanlar, inşaat ya da sanayi kadar bariz tehlikelerle karşılaşmasalar dahi kendine özgü riskler mevcuttur. Örneğin, ofis çalışanları ergonomik risklere (uzun süre bilgisayar karşısında oturma sonucu kas-iskelet problemleri, tekrarlayan hareket yaralanmaları vb.), psikososyal risklere (iş stresi, tükenmişlik) ve kapalı alan risklerine (yangın, elektrik arızası, kayma- düşme) maruz kalabilirler. Hizmet sektöründe ise müşterilerle etkileşimden kaynaklanan güvenlik riskleri, seyahat eden çalışanlar için trafik kazası riski veya sağlık sektöründe biyolojik riskler gibi çeşitli tehlikeler bulunur. Dolayısıyla, düşük yaralanma oranlarına rağmen bu sektörlerde de İSG yönetim sistemine ihtiyaç vardır.

OHSAS 18001, ofis ve hizmet sektörü kuruluşlarına, kendi operasyonlarına uygun bir İSG yönetim modeli uygulama imkânı tanır. Bu ortamlarda standardın uygulanması genellikle daha az karmaşık olmakla birlikte, kritik bazı unsurlar öne çıkar. Öncelikle ergonomi ve çalışma ortamı düzeni konuları önem kazanır. OHSAS 18001 kapsamında ofislerde ekranlı araçlarla çalışma risk değerlendirmeleri yapılır; monitör yüksekliği, sandalye ayarları, aydınlatma ve gürültü düzeyi gibi faktörler değerlendirilerek çalışanların sağlığını koruyacak iyileştirmeler planlanır. Ayrıca, uzun süre hareketsiz çalışmanın getirdiği sağlık risklerini azaltmak için mola ve egzersiz önerileri, iş rotasyonu gibi uygulamalar devreye sokulabilir. Bu tür önlemler iş kazası kavramının ötesinde, meslek hastalıklarını ve yıpranmaları önlemeye yöneliktir ve OHSAS 18001 sisteminin çalışan sağlığı boyutuyla ilgilidir.

Hizmet sektöründe acil durum hazırlığı da bir diğer önemli konudur. Bir banka şubesinde ya da bir plazada çalışanların yangın, deprem gibi acil durumlarda tahliyesi için planların olması; düzenli yangın tatbikatlarının yapılması; ilkyardım ekiplerinin oluşturulması OHSAS 18001’in gerektirdiği hazırlıklardandır. Ofis ortamlarında meydana gelebilecek küçük çaplı kazalar (örneğin ıslak zeminde kayıp düşmeler, elektrik priz arızaları) için dahi prosedürler belirlenir ve çalışanlar bilgilendirilir. Standart, bu gibi durumlarda kazaların kayıt altına alınmasını ve kök neden analizlerinin yapılarak tekrarının önlenmesi için tedbir alınmasını şart koşar. Dolayısıyla, bir çalışanın ofiste takılıp düşmesi gibi basit görünen bir olay bile sistemde ele alınır; örneğin kabloların ortada bırakılmaması için düzenlemeler yapılır veya kaymaz paspaslar temin edilir. Bu proaktif yaklaşım, hizmet sektöründe dahi güvenlik standardının sürekli yükseltilmesine yardımcı olur.

Ofis ve hizmet sektöründe OHSAS 18001’in bir diğer katkısı, psikososyal risklerin yönetiminde ortaya çıkar. Standardın 2007 versiyonu doğrudan psikolojik risklerden bahsetmese de, “sağlık” kavramını yalnız fiziki değil ruhsal sağlığı da kapsayacak şekilde ele alır  . Bu bağlamda kuruluşlar, çalışanlarda strese yol açan etkenleri (aşırı iş yükü, mobbing, işyeri şiddeti vb.) tespit edip bunları azaltmaya yönelik tedbirler alabilir. Örneğin, iş yoğunluğunun dengelenmesi, işle ilgili belirsizliklerin giderilmesi, yöneticilerin iletişim becerilerinin geliştirilmesi gibi önlemler dolaylı olarak OHSAS 18001’in “iyileştirme” prensibi altında yapılabilir. Çalışanlara sağlanan danışmanlık hizmetleri veya motivasyon artırıcı etkinlikler de bu kapsamda düşünülebilir. Mutlu ve sağlıklı çalışanlar, hizmet sektöründe müşteri memnuniyetini de artıracağından, İSG yönetimi ile iş başarısı arasında dolaylı bir ilişki bulunmaktadır.

Bu sektörlerde OHSAS 18001 uygulayan kuruluşların elde ettiği faydalara dair örnekler de bulunmaktadır. Örneğin, İngiltere’de Bracknell Forest Belediyesi, işlettiği spor ve eğlence tesislerinde BS OHSAS 18001 standardını uygulamış ve bunun sonucunda çalışanlarının İSG konularındaki farkındalık ve anlayışını geliştirmiştir. Ayrıca, standart sayesinde kilit görevlerde standartlaştırılmış prosedürler oturtarak sigorta primlerinde azalma elde etmiştir  . Bu, ofis ve hizmet ağırlıklı kamu kurumları için dahi OHSAS 18001’in somut yararlar getirebileceğine bir örnektir. Bir diğer örnek olarak, Türkiye’de bir çağrı merkezi şirketinin OHSAS 18001 sertifikasyonu sonrası çalışan devir oranının azaldığı ve çalışan memnuniyet anketlerinde iş güvenliği ortamına yönelik puanların belirgin şekilde yükseldiği rapor edilmiştir (ABC Çağrı Merkezi, 2016) – (not: bu örnek varsayımsal olarak verilmiştir). Bu tür kazanımlar, hizmet sektöründe güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının çalışan bağlılığını ve verimliliğini artırdığını göstermektedir.

Sonuç olarak, ofis ve hizmet sektöründe OHSAS 18001 uygulaması, ilk bakışta üretim veya inşaat kadar kritik görünmese de, çalışanların sağlığını koruma, iş sürekliliğini sağlama ve kurumsal sosyal sorumluluk açısından büyük önem taşır. Düşük riskli ortamlarda bile bir İSG yönetim sisteminin kurulması, işyerindeki potansiyel tehlikelerin kontrol altında tutulmasını ve “önce sağlık ve güvenlik” kültürünün yaygınlaşmasını sağlar. Böylelikle çalışanlar, güvenli bir ortamda çalışmanın verdiği huzur ile işlerine daha iyi odaklanır; yöneticiler ise oluşabilecek istenmeyen olayların önceden önlenmesi sayesinde operasyonlarını kesintiye uğratmadan sürdürebilirler.

OHSAS 18001 KOBİ’lerde Uygulama

Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler (KOBİ’ler) için iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi kurmak, sınırlı kaynaklar ve uzmanlık nedeniyle zaman zaman zorlu bir süreç olarak görülse de, OHSAS 18001 standardı KOBİ’lere ölçeklenebilir ve esnek bir çerçeve sunmaktadır. KOBİ’ler genellikle daha az çalışan sayısına ve daha yalın süreçlere sahip olduklarından, OHSAS 18001’in dokümantasyon ve uygulama gereklilikleri de bu işletmelerin ihtiyaçlarına göre uyarlanabilir. Standart, her büyüklükteki işletmeye uygulanabilir olduğu için, KOBİ’ler kapsamı daraltılmış, kendi risklerine odaklanan bir İSG yönetim sistemi kurabilirler. Örneğin, 20 çalışanı olan bir imalat atölyesi, devasa bir fabrikanın aksine daha basit prosedürler ve formlar kullanarak da standardın şartlarını karşılayabilir. Burada önemli olan, OHSAS 18001’in temel prensiplerini (risk değerlendirmesi, eğitim, acil durum planı, sürekli iyileştirme vb.) işletmenin ölçeğine uygun şekilde hayata geçirmektir.

KOBİ’lerin OHSAS 18001 uygulamasından elde edebileceği birçok fayda bulunmaktadır. Öncelikle, çalışan sayısı az olan işletmelerde meydana gelebilecek tek bir ciddi iş kazası bile hem insan kaynağı hem de mali açıdan işletmeyi derinden etkileyebilir. Küçük bir işletmede kritik bir ustanın iş kazası geçirmesi, üretimin durmasına veya siparişlerin aksamasına yol açabilir. OHSAS 18001 gibi bir sistemin varlığı, KOBİ’lerin iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önleyerek iş sürekliliğini sağlamalarına yardımcı olur. Ayrıca, iş kazalarının maddi yükü KOBİ’ler için büyük işletmelere kıyasla oransal olarak daha yıkıcı olabilir; tazminatlar, tedavi giderleri, üretim kayıpları küçük ölçekli bir firmanın kârlılığını kolayca silebilir. Standart sayesinde kazaların azaltılması, bu tür maliyetlerin de azaltılması anlamına gelir . Bu da KOBİ’lere finansal açıdan koruma kalkanı oluşturur.

Bir diğer önemli nokta, KOBİ’lerin yasal mevzuata uyum konusunda standarttan alacağı destektir. Büyük işletmeler genellikle İSG uzmanları ve ekipleri istihdam ederken küçük işletmelerde bu konular çoğu zaman doğrudan işletme sahibinin veya birkaç çalışanın omuzlarındadır. OHSAS 18001, bir KOBİ’nin mevcut yasal gereklilikleri sistematik biçimde takip etmesini ve karşılamasını sağlar. Örneğin, iş güvenliği eğitimlerinin, işyeri risk değerlendirme raporlarının veya acil durum tatbikatlarının yasal olarak istenen periyotlarda yapılması, OHSAS 18001’in takvimine entegre edilerek garanti altına alınabilir. Böylece KOBİ, iş müfettişleri geldiğinde hazırlıklı olur ve bir ceza riskiyle karşılaşmaz. Bu standart aynı zamanda KOBİ’nin İSG performansının kayıt altına alınmasını ve raporlanmasını sağladığından, ilerleyen dönemlerde devlet teşvikleri veya sigorta prim indirimleri gibi fırsatlardan yararlanmak mümkün hale gelebilir.

OHSAS 18001’in KOBİ’lere bir diğer katkısı, rekabet edebilirlik ve pazar erişimi konularındadır. Günümüzde büyük şirketler, tedarikçilerini seçerken onların İSG yönetim sistemine sahip olmasına önem vermektedir. Küçük bir firma, OHSAS 18001 belgesi alarak daha büyük müşterilere güven verebilir ve yeni iş fırsatlarına kapı açabilir. Bu belgenin varlığı, KOBİ’nin kurumsallaşma yolunda adımlar attığının ve çalışanlarına değer verdiğinin bir göstergesidir. Ayrıca, bazı uluslararası ihalelerde veya tedarikçi değerlendirme süreçlerinde İSG sertifikasyonu zorunlu tutulabilmektedir. Dolayısıyla, özellikle ihracat yapan veya büyük sanayi firmalarına tedarik sağlayan KOBİ’ler için OHSAS 18001 belgesine sahip olmak rekabet avantajı sağlayacaktır . Nitekim bir araştırmaya göre, OHSAS 18001 sertifikalı firmalar yalnızca güvenlik performansını arttırmakla kalmamış, aynı zamanda satış büyümesi ve kârlılık gibi işletme sonuçlarında da ilerleme kaydetmiştir  . Bu bulgu, küçük işletmeler için de geçerli olabilecek bir trendi işaret etmektedir: Güvenli ve sağlıklı bir işyeri, verimlilik ve kaliteyi olumlu yönde etkileyerek iş sonuçlarına yansıyabilir.

KOBİ’lerden başarılı uygulama örneklerine de rastlanmaktadır. Örneğin, küçük ölçekli bir gıda üretim işletmesi OHSAS 18001’i uyguladıktan sonra iş kazası yaşamadan geçen gün sayısının belirgin biçimde arttığını ve üretkenlikte %10’luk bir artış kaydettiklerini rapor etmiştir (XYZ Gıda Ltd., 2015) – (not: bu örnek varsayımsal olarak verilmiştir). Aynı işletme, standardı uygulama sürecinde çalışanlarının katılımını sağlayarak onların güvenlik konusundaki bilinç ve motivasyonlarını yükselttiğini belirtmiştir. Benzer şekilde, bir oto servis atölyesi OHSAS 18001 sayesinde işyerini daha düzenli ve güvenli hale getirdiğini, bunun da müşteriler üzerinde olumlu bir izlenim bırakarak müşteri sadakatini arttırdığını gözlemlemiştir (ABC Oto, 2017) – (not: varsayımsal).

Elbette KOBİ’lerde standardın uygulanmasında bazı zorluklar olabilmektedir; sınırlı finansal kaynak, uzman eksikliği veya dokümantasyon yükü gibi. Ancak birçok durumda KOBİ’ler, harici İSG danışmanlarından veya meslek odalarından destek alarak bu engelleri aşabilmektedir. Önemli olan, işletme sahibinin ve yöneticilerin iş sağlığı ve güvenliği konusuna gerçek bir kararlılıkla yaklaşması ve çalışanları da bu kültürün parçası yapmasıdır. OHSAS 18001, bu kültürü inşa etmek için somut bir yol haritası sunduğundan, KOBİ’ler uzun vadede daha sürdürülebilir ve dirençli işletmeler haline gelirler.

Kaynakça

• A1 Cert. (2018). Çalışma Ortamınızı Güvenli Tutarak Gerçek Faydalar Sağlayabilirsiniz.
• BSI. (2018). ISO 45001 – Understanding the new international standard for occupational health & safety
• (Mapping Guide). British Standards Institution. Erişim: BSI Mapping Guide PDF
• BSI. (2019). BS OHSAS 18001 Occupational Health and Safety case studies. British Standards Institution – Case Study Page
• Data Yönetim. (2020, 9 Ocak). OHSAS 18001 neden ISO 45001 oldu? ISO 45001’e son geçiş tarihi nedir? Erişim: https://datayonetim.com/blog/ohsas-18001-neden-iso-45001-oldu-iso-45001-e-son-gecis-tarihi- nedir.html
• DNV. (2019, 9 Eylül). Key Differences Between OHSAS 18001 and ISO 45001:2018. DNV Blog. Erişim: https:// www.dnv.in/assurance/blog/ohsas-18001-iso-45001-differences/
• INAIL – Italian Workers’ Compensation Authority. (2016). Accident and insurance premium reductions for companies certified to OHSAS 18001:2007 in Italy. Sunulmuştur: ISO “Supporting the reduction of insurance losses – the role of standards” etkinliği. Özet erişimi: Public Sector Assurance website
• Lo, C.K.Y., Pagell, M., Fan, D., Wiengarten, F., & Yeung, A.C.L. (2014). OHSAS 18001 certification and business performance: An analysis of 211 manufacturing firms. International Journal of Production Economics, 147, 88-98. (Business Benefits summary)
• NQA. (2021). What is OHSAS 18001? (NQA Certification guidance page).
• Slack Davis Sanger LLP. (2022, 18 Temmuz). Worker Injuries Are Increasing Around the World. Erişim: https://www.slackdavis.com/blog/worker-injuries-are-increasing-around-the-world/
• SafetyCulture. (2024, 13 Haziran). What is OHSAS 18001: A Comprehensive Overview. SafetyCulture Content Team. Erişim: https://safetyculture.com/topics/ohsas-18001/
• Zeng, S.X., Tam, C.M., & Tam, V.W.Y. (2008). Towards occupational health and safety systems in the construction industry of China. Safety Science, 46(8), 1155-1168. (ISO 45001 ile gelişen İSG kültürü üzerine)

• OHSAS 18001 – Wikipedia
• OHSAS 18001: A Health & Safety Standard | SafetyCulture
• https://www.a1cert.com/duyurular/calisma-ortaminizi-guvenli-tutarak-gercek-faydalar-saglayabilirsiniz
• bsigroup.com
• US OHSAS 18001 certified firms show significant increases in business and safety performance –
• Business Benefits https://business-benefits.org/research/us-ohsas-18001-certified-firms-show-significant-increases-business-safety
• Worker Injuries Are Increasing Around the World | Slack Davis Sanger LLP
• BS OHSAS 18001 Occupational Health and Safety case studies | BSI Vietnam
• Accident and insurance premium reductions for companies certified to OHSAS 18001:07 in Italy –
• Public Sector Assurance
• http://www.aims.org.pk/wp-content/uploads/2014/08/OHSAS-18001-2007-Standards.pdf
• What is OHSAS 18001 Certification? | NQA
• Top 5 Differences: ISO 45001 vs. OHSAS 18001
• Key Differences Between OHSAS 18001 and ISO 45001:2018