Bölüm 4

Kitabın Tamamı için OHSAS 18001 Google Books sayfamızı ziyaret edebilir veya bölüm bölüm okuyabilirsiniz

OHSAS 18001 Sağladığı Katkılar

OHSAS 18001 Çalışan Sağlığı ve Güvenliği

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinin en önemli katkısı, çalışanların kazalardan ve sağlık risklerinden korunarak güvenli bir ortamda çalışmalarının sağlanmasıdır. OHSAS 18001 standardı, uygulanmasıyla birlikte iş kazaları ve meslek hastalıkları açısından kuruluşlara belirgin iyileşmeler getirebilir. Standart sayesinde, işyerindeki tehlikeler önceden saptanıp kontrol altına alındığı için kazaların meydana gelme olasılığı azalır. Örneğin, OHSAS 18001 uygulayan işletmelerde kaza sıklığı ve ciddiyeti üzerinde yapılan araştırmalar, sertifikalı firmaların daha az ve daha hafif iş kazaları yaşadığını ortaya koymuştur . İspanya’da 149 firma üzerinde yapılan bir araştırmada, OHSAS 18001 sertifikasyonunun iş kazası oranlarını düşürdüğü istatistiksel olarak saptanmıştır (Gil et al., 2013). Yine İtalya’da ulusal iş kazası kurumu INAIL’in yaptığı çalışmada, OHSAS 18001 uygulayan şirketlerin, uygulamayanlara kıyasla daha düşük kaza oranlarına sahip olduğu ve bunun sonucunda bu şirketlerin sigorta primlerinde indirimler alabildiği görülmüştür .

Çalışan sağlığının korunması sadece kaza rakamlarındaki azalışla sınırlı değildir. OHSAS 18001’in getirdiği sistematik yaklaşım, meslek hastalıklarının da önlenmesine hizmet eder. Örneğin, gürültülü bir fabrika ortamında standart gereği düzenli gürültü ölçümleri yapılır, yüksek gürültüye maruziyet belirlenen çalışanlar için periyodik işitme testleri uygulanır ve mühendislik kontrolleriyle gürültü seviyesi düşürülür. Bu sayede gürültüye bağlı işitme kaybı riski azaltılır. Tozlu bir iş ortamında, lokal havalandırma sistemleri ve kişisel koruyucu donanım kullanımının önemi vurgulanır; böylece silikozis gibi toz kaynaklı meslek hastalıklarının önüne geçilir. Gerçekten de ISO 45001’in getirdiği farkındalıkla (ki OHSAS 18001’in doğal devamıdır), gürültüye bağlı işitme kayıpları, mesleki solunum yolu hastalıkları, titreşime bağlı kas-iskelet rahatsızlıkları gibi kronik etkiler daha fazla mercek altına alınmaya başlanmıştır . OHSAS 18001 uygulayan bir şirket, bu tür riskleri yönettiğinde çalışanlarının uzun vadeli sağlığına yatırım yapmış olur.

Çalışan güvenliğine sağlanan katkılardan bir diğeri de iş kazalarının şiddetindeki azalmadır. Her ne kadar hedef sıfır kaza olsa da, bir kazanın tamamen önlenemediği durumlarda dahi OHSAS 18001 sayesinde kazaların etkisi azaltılabilir. Örneğin, bir çalışan yine de yüksekten düşerse, standart kapsamında sağlanan emniyet kemeri ve uygun iskele kullanımı sayesinde belki de ölümcül olabilecek bir kaza sadece yaralanmayla atlatılabilir. Veya kimyasal bir sıçrama olduğunda, önceden planlandığı üzere acil göz yıkama istasyonu mevcutsa çalışan ciddi bir hasar almadan kurtulabilir. Bu gibi hazırlık ve koruyucu tedbirler, kaza anında zararın boyutunu minimuma indirir. Standarttaki “acil durum hazırlık ve müdahale” prosedürleri de bu açıdan kritik rol oynar; yangın, deprem gibi olaylara karşı hazırlıklı olan, tatbikatlarla kendini test eden bir işyerinde, gerçek bir olay anında can kaybı ve yaralanma riski önemli ölçüde azalır.

Çalışanların sağlık ve güvenlik bilincinin yükselmesi de OHSAS 18001’in dolaylı ancak çok önemli bir katkısıdır. Standart uygulanırken verilen eğitimler ve yapılan faaliyetler, çalışanların kendi sağlıklarına ve güvenliklerine dikkat etmelerini teşvik eder. Çalışanlar, tehlikeli bir durumla karşılaştığında işi durdurup yöneticilerine bildirmeyi öğrenirler; çünkü sistem onlara bu sorumluluğu ve hakkı vermiştir. Bu bilinç düzeyi yüksek çalışanlar sayesinde, birçok potansiyel kaza gerçekleşmeden engellenebilir. Örneğin, bir işçi forkliftteki bir arızayı fark edip bildirdiğinde, forkliftin sebep olabileceği olası bir kazanın önüne geçilmiş olur. Güçlü bir güvenlik kültürü, tek tek çalışanların günlük davranışlarına yansıyarak işletmenin genel İSG performansını sürekli iyileştirir. OHSAS 18001’in “sürekli iyileştirme” prensibi de tam bu noktada devreye girer; çalışanlardan gelen geri bildirimlerle her geçen gün daha güvenli ve sağlıklı bir işyeri yaratılır.

Çalışan sağlığı ve güvenliği alanındaki katkıları özetlemek gerekirse: OHSAS 18001, hem önleyici yaklaşımıyla kazaların ve hastalıkların meydana gelmesini engellemekte, hem de düzeltici yaklaşımıyla gerçekleşen olayların tekrarını önleyerek giderek güvenli bir ortam tesis etmektedir . Bu süreçte en büyük kazanım, çalışanların işyerine güven duyması ve sağ salim eve döneceklerini bilerek çalışmalarının sağlanmasıdır. “İş kazası olmadan geçen gün” sayısının artması sadece bir istatistik değil, çalışanların ve ailelerinin hayatlarına dokunan çok değerli bir göstergedir. OHSAS 18001, işte bu göstergenin iyileşmesine hizmet eden, çalışanların yaşam kalitesini ve çalışma koşullarını yükselten bir araçtır.

OHSAS 18001 Yasal Uyum ve İtibar

OHSAS 18001 standardının uygulanması, işletmelere yasal mevzuata uyum konusunda önemli kolaylıklar ve güvenceler sağlar. İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili yasalar ve yönetmelikler, işletmelerin asgari yapmaları gerekenleri tanımlarken OHSAS 18001 bunları bütüncül bir sistemin parçası haline getirir. Standart sayesinde, yasal gereklilikler bir yükümlülük olmaktan çıkıp yönetim sisteminin doğal akışı içinde karşılanan unsurlar haline gelir. Örneğin, işyerinde risk değerlendirmesi yapılması ve dokümante edilmesi kanuni bir zorunluluktur; OHSAS 18001 uygulayan bir kuruluş zaten risk değerlendirmesini periyodik olarak yapıyor olacağından bu yükümlülüğü kendiliğinden yerine getirir. Aynı şekilde, çalışanlara İSG eğitimi verilmesi, acil durum planlarının hazırlanması, iş kazalarının kayıt altına alınması gibi mevzuat gereklilikleri standart kapsamında prosedürleştirilip düzenli takibe alınır. Bu da işletmenin yasal denetimler karşısında her daim hazır ve uyumlu olmasını temin eder. Standart, yasal ve diğer şartlara uyum durumunun değerlendirilmesini ve güncel tutulmasını da ister; bu sayede yeni bir yönetmelik çıktığında veya mevcutta değişiklik olduğunda şirketin bunu fark ederek gerekeni yapması sağlanır.

Yasal uyumun en önemli çıktılarından biri, işletmenin yaptırım risklerinin azalmasıdır. İSG mevzuatına uymayan işletmeler ağır idari para cezaları, hatta bazı durumlarda faaliyet durdurma gibi yaptırımlarla karşılaşabilirler. OHSAS 18001’e sahip bir işletme, mevzuata uygunluğu kendi kendine denetleyen bir mekanizma kurduğu için ceza riskini en aza indirir . Örneğin, standart gereği iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri takip edildiğinde, bir denetimde bu kontrollerin eksik olması nedeniyle ceza alınmaz. Ya da çalışanların mesleki eğitim belgeleri düzenli yenilendiğinde, bir iş kazası durumunda işverenin kusuru olmaması sağlanır ve hukuki sorumluluklar azaltılır. Hatta bazı ülkelerde İSG yönetim sistemi sertifikasına sahip olmak, devlet teşviklerinde artı puan getirir veya yasal denetimlerin sıklığını azaltır; çünkü sertifika, işletmenin zaten proaktif bir yaklaşım benimsediğinin göstergesi kabul edilir.

OHSAS 18001’in bir diğer önemli katkı alanı ise kurumsal itibardır. Günümüzde paydaşlar – ister müşteriler olsun ister yatırımcılar ya da toplum – işletmelerden sadece kâr elde etmelerini değil, aynı zamanda çalışanlarına ve topluma karşı sorumlu davranmalarını beklemektedir. İş sağlığı ve güvenliği, kurumsal sosyal sorumluluğun en somut göstergelerinden biridir. Çalışanlarının güvenliğini sağlamayan, sık sık kazalarla gündeme gelen bir şirketin kamuoyu nezdindeki itibarı sarsılır. Örneğin büyük bir kazaya karışan bir madende veya fabrikada, şirket yöneticilerinin ihmalleri basına yansıdığında, bu durum marka değerine ciddi zarar verir. OHSAS 18001 sahibi bir kuruluş ise proaktif bir tutum sergileyerek “çalışanlarımın sağlığı ve güvenliği benim birinci önceliğimdir” mesajını verir . Bu mesaj, hem şirket içinde çalışanlara hem de dış dünyaya olumlu bir imaj olarak yansır.

İtibar kazanımı özellikle uluslararası iş yapan şirketler için hayati önemdedir. Küresel tedarik zincirlerinde, etik ve sorumlu üretim kavramları giderek ön plana çıkmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği sicili temiz, sertifikalı ve duyarlı bir üretici, global markalar tarafından tercih edilir. Hatta pek çok büyük firma, tedarikçi seçim kriterlerine İSG performansını eklemiştir. Bu noktada OHSAS 18001 belgesi, şirketin sadece sözle değil, belgelendirilmiş bir şekilde İSG’ye önem verdiğini kanıtlar. Örneğin bir tekstil üreticisi, OHSAS 18001 belgesi sayesinde uluslararası bir moda markasının tedarikçi denetiminden kolaylıkla geçebilir, çünkü markanın aradığı işçi güvenliği standartlarını karşıladığını göstermiş olur.

Kurumsal itibar boyutunun bir uzantısı olarak, OHSAS 18001’in işletmeye rekabetçi avantaj sağladığını da vurgulamak gerekir. Daha önce de belirtildiği gibi, ihalelerde veya müşteri seçimlerinde sertifikalı olmak tercih sebebi olabilmektedir . Bunun ötesinde, çalışanlar açısından da güvenli bir işyeri olmak, yetenekli personeli çekme ve elde tutma konusunda şirkete avantaj sunar. Çalışanlar, iş ararken artık ücret ve kariyer kadar güvenli çalışma koşullarına da dikkat etmektedir. Güvenlik kültürü oturmuş, çalışanına değer veren bir şirket imajı, işgücü piyasasında da şirkete pozitif bir marka değeri katar. Örneğin, iş ilanlarında “ISO 45001 / OHSAS 18001 sertifikalı bir işyeri” ibaresini görmek, bilinçli işçiler ve mühendisler nezdinde o şirkete karşı bir güven duygusu oluşturur.

Somut örneklerle itibar katkısını değerlendirecek olursak: Bir enerji şirketi olan XYZ Enerji, OHSAS 18001’i uyguladıktan sonra ardışık üç yıl “En Güvenli İşveren” ödülü almıştır (varsayımsal). Bu ödül, şirketin sektördeki konumunu güçlendirmiş, hissedarlarına ve müşterilerine gurur duyacakları bir başarı hikayesi sunmuştur. Yine varsayımsal bir senaryoda, bir lojistik firması, OHSAS 18001 sayesinde iş kazalarını azaltarak “müşteri teslimatlarında sıfır kesinti” performansı yakalamış ve bu da müşterilerinin gözünde şirketin güvenilirliğini artırmıştır.

Sonuç olarak, yasal uyum ve itibar alanında OHSAS 18001’in katkıları, işletmelerin hem risklerini azaltmaları hem de paydaşlarına olumlu bir mesaj vermeleri şeklinde özetlenebilir. Standart, işletmeyi kanunlarla barışık hale getirirken aynı zamanda “önce insan” diyen bir yönetim anlayışını belgelendirmiş olur. Bu da modern iş dünyasında şirketlerin başarısı için kritik bir bileşendir. Unutulmamalıdır ki, iş kazaları sadece istatistik değil, her biri bir şirketin ismine yazılan olumsuz bir kayıttır. OHSAS 18001, bu kayıtların olumluya çevrilmesi için etkili bir araç olarak itibar yönetiminin de ayrılmaz bir parçasıdır.

OHSAS 18001 Verimlilik ve Maliyet

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinin dolaylı ancak çok önemli bir diğer katkı alanı, işletmelerin verimlilik ve maliyet performansı üzerinde görülür. Güvenli ve sağlıklı bir işyeri, aynı zamanda verimli bir işyeri demektir. OHSAS 18001 uygulanmasıyla elde edilen kazasızlık, düşük devamsızlık oranları ve düzgün iş akışı, üretkenliğe olumlu yansır. Öncelikle, ciddi kazaların azalması, işgücü kayıplarını ve üretim kesintilerini en aza indirir. Örneğin, bir kaza nedeniyle üretimin durması ya da yaralanan bir çalışanın uzun süre iş göremez olması gibi durumlar, iş planlarını aksatan ve maliyet yaratan durumlardır. OHSAS 18001 sayesinde bu tür beklenmedik duruşlar önemli ölçüde azaltılabilir. Nitekim standardın uygulanması sonucunda pek çok işletme, “duruşsuz üretim gün sayısında” artış rapor etmiştir. Bu da daha fazla üretim hacmi, müşteriye zamanında teslimat ve sonuçta gelir artışı anlamına gelir. Uluslararası bir araştırmada OHSAS 18001 sertifikalı imalat firmalarının işgücü verimliliğinde artış gözlendiği ve kârlılıklarının yükseldiği ortaya konmuştur . Bu bulgu, iş güvenliğinin “maliyeti artıran bir yük” değil, tersine verimlilik artıran bir yatırım olduğunu net şekilde göstermektedir.

OHSAS 18001’in maliyet boyutundaki en somut katkılarından biri de iş kazalarının doğrudan ve dolaylı maliyetlerindeki azalmadır. İş kazalarının doğrudan maliyetleri (tazminatlar, tedavi giderleri, makine ekipman hasarları vb.) ve dolaylı maliyetleri (üretim kaybı, soruşturma zamanları, itibar kaybı, yeni eleman eğitim maliyeti vb.) işletmeler için ciddi bir yük oluşturabilir. Kaza olmaması veya çok azalması, bu maliyetlerin cebinizde kalması demektir. Örneğin, Türkiye’de SGK istatistiklerine göre bir iş kazasının ortalama maliyeti on binlerce lirayı bulabilmektedir. Büyük kazalarda bu rakam milyonlara çıkabilir (özellikle can kayıplı veya çevresel zararlı kazalarda). OHSAS 18001 standardını uygulayarak kazaları önleyen bir şirket, bu potansiyel maliyetlerden tasarruf eder. Ayrıca iş kazası olmadığında, üretim hatlarının kapatılması veya soruşturma için harcanan mesai gibi dolaylı kayıplar da yaşanmaz. Bir şirketin finansal tablosunda iş kazalarının olmaması “görünmez kar” kalemidir – hiçbir zaman harcanmamış olan paradır.

Maliyetler konusunda bir diğer önemli kalem, iş kazası sigorta primleri ve diğer sigorta giderleridir. Birçok ülkede iş kazası ve meslek hastalığı sigorta prim oranları, şirketin kaza istatistiklerine göre belirlenir. Kaza oranı düşük olan işletmelere daha düşük prim uygulanır. İtalya’da INAIL’in araştırmasında belgelendirilmiş İSG sistemine sahip şirketlerin sigorta primlerinde %28’e varan indirimler alabildiği belirtilmiştir . Türkiye’de de benzer şekilde son yıllarda İSG profesyoneli çalıştıran KOBİ’lere sigorta prim teşviki gibi uygulamalar görülmüştür. Bu da OHSAS 18001’in dolaylı mali faydalarından biridir. Ayrıca, makine-kırılma veya işveren mali mesuliyet sigortası gibi poliçelerde de, iyi bir İSG yönetim sistemine sahip işletmeler sigorta şirketlerince daha az riskli görülüp daha uygun koşullar elde edebilirler. Örneğin, bir fabrika, son 5 yıldır hiç ciddi kaza yaşanmadığını ve sertifikalı bir sisteminin olduğunu kanıtlarsa, sigorta şirketi o fabrikayı düşük risk grubuna alarak daha düşük prim teklif edebilir.

Verimlilik boyutunda, OHSAS 18001’in getirdiği düzenli ve disiplinli çalışma ortamının da katkısını vurgulamak gerek. İSG sistemleri uygulandığında işyerinde düzen artar (çünkü pek çok kaza dağınıklık ve tertipsizlikten kaynaklanır). “5S” gibi düzen tertip metodolojileri genelde İSG uygulamalarının bir parçası olur. Bu düzen, iş akışlarının hızlanmasını, aranan malzemenin çabucak bulunmasını, makine bakımının zamanında yapılmasını da beraberinde getirir. Sonuçta üretkenlik yükselir. Örneğin, zeminlerin temiz ve kuru tutulması hem kayıp düşme riskini azaltır hem de forkliftlerin daha hızlı ve güvenli hareket etmesini sağlar. İSG kurallarına uygun şekilde istiflenen malzemeler hem devrilme riskini azaltır hem de yerden tasarruf sağlayarak depo yönetimini iyileştirir. Bu örnekler çoğaltılabilir; neticede güvenli çalışma ortamı ile verimli çalışma ortamı çoğu zaman örtüşür.

OHSAS 18001’in işletme maliyetlerine olumlu etkisini gösteren somut bir çıktı da hata ve fire oranlarındaki azalma olabilir. Çalışanlar güvenli ve stresten uzak bir ortamda çalıştıklarında işe odaklanmaları artar, hata yapma ihtimalleri düşer. Yorgunluk veya dalgınlık kaynaklı hatalar (ki bunlar aynı zamanda kazaya da yol açabilir) daha az görülür. Bu da üretimde kaliteyi artırır, hatalı ürün maliyetini düşürür. Ayrıca, çalışanların moral ve motivasyonu yüksek olduğunda devamsızlık oranları azalır, bu da işgücü sürekliliğini artırarak iş verimliliğini destekler. Yapılan araştırmalar, işyerinde güvenlik ve sağlık konusunda iyi uygulamaları olan işletmelerde çalışan bağlılığının daha yüksek olduğunu, bunun da işletmeye sadakat ve performans artışı getirdiğini ortaya koymaktadır (Zeng et al., 2014). NQA gibi belgelendirme kuruluşları, OHSAS 18001/ISO 45001’in faydalarını sıralarken “azalan işletme maliyetleri”, “iyileşen paydaş ilişkileri” ve “gelişmiş risk yönetimi” gibi maddelere dikkat çekerler. Azalan işletme maliyetleri kısmı, yukarıda bahsedilen daha az kaza kaynaklı duruş, daha düşük yasal ceza ve tazminat giderleri ile daha düşük sigorta primlerini ifade eder. İyileşen paydaş ilişkileri de itibara bağlı olarak iş hacmine olumlu yansıdığından finansal bir değer yaratır. Gelişmiş risk yönetimi ise beklenmedik büyük kayıpların (felaket düzeyindeki kazalar) önüne geçerek işletmeyi finansal belirsizliklerden korur. Bu üç unsur, nihayetinde şirketin kârlılık oranlarına olumlu etki edebilir.

Özetlemek gerekirse, OHSAS 18001’in verimlilik ve maliyet açısından katkıları, kazaların ve kesintilerin olmamasının işletmeye sağladığı gizli kazançlar, azalan sigorta ve uyumsuzluk maliyetleri ve artan üretkenlik şeklinde kendini gösterir . Bu katkılar, belki anlık olarak bir finans raporunda kalem kalem görülmez; ancak uzun vadede şirketin rekabet gücünü ve kârlılığını artıran çok önemli etkenlerdir. Güvenli işyeri = verimli işyeri denklemi, sayılarla da doğrulanmış bir gerçekliktir. OHSAS 18001 de bu denklemi şirket lehine çeviren, hem çalışanları hem de işletmenin bütçesini koruyan bir yönetim aracıdır.

Kaynakça

A1 Cert. (2018). Çalışma Ortamınızı Güvenli Tutarak Gerçek Faydalar Sağlayabilirsiniz.
BSI. (2018). ISO 45001 – Understanding the new international standard for occupational health & safety
(Mapping Guide). British Standards Institution. Erişim: BSI Mapping Guide PDF
BSI. (2019). BS OHSAS 18001 Occupational Health and Safety case studies. British Standards Institution – Case Study Page
Data Yönetim. (2020, 9 Ocak). OHSAS 18001 neden ISO 45001 oldu? ISO 45001’e son geçiş tarihi nedir? Erişim: https://datayonetim.com/blog/ohsas-18001-neden-iso-45001-oldu-iso-45001-e-son-gecis-tarihi- nedir.html
DNV. (2019, 9 Eylül). Key Differences Between OHSAS 18001 and ISO 45001:2018. DNV Blog. Erişim: https:// www.dnv.in/assurance/blog/ohsas-18001-iso-45001-differences/
INAIL – Italian Workers’ Compensation Authority. (2016). Accident and insurance premium reductions for companies certified to OHSAS 18001:2007 in Italy. Sunulmuştur: ISO “Supporting the reduction of insurance losses – the role of standards” etkinliği. Özet erişimi: Public Sector Assurance website
Lo, C.K.Y., Pagell, M., Fan, D., Wiengarten, F., & Yeung, A.C.L. (2014). OHSAS 18001 certification and business performance: An analysis of 211 manufacturing firms. International Journal of Production Economics, 147, 88-98. (Business Benefits summary)
NQA. (2021). What is OHSAS 18001? (NQA Certification guidance page).
Slack Davis Sanger LLP. (2022, 18 Temmuz). Worker Injuries Are Increasing Around the World. Erişim: https://www.slackdavis.com/blog/worker-injuries-are-increasing-around-the-world/
SafetyCulture. (2024, 13 Haziran). What is OHSAS 18001: A Comprehensive Overview. SafetyCulture Content Team. Erişim: https://safetyculture.com/topics/ohsas-18001/
Zeng, S.X., Tam, C.M., & Tam, V.W.Y. (2008). Towards occupational health and safety systems in the construction industry of China. Safety Science, 46(8), 1155-1168. (ISO 45001 ile gelişen İSG kültürü üzerine)

OHSAS 18001 – Wikipedia
OHSAS 18001: A Health & Safety Standard | SafetyCulture
https://www.a1cert.com/duyurular/calisma-ortaminizi-guvenli-tutarak-gercek-faydalar-saglayabilirsiniz
bsigroup.com
US OHSAS 18001 certified firms show significant increases in business and safety performance –
Business Benefits https://business-benefits.org/research/us-ohsas-18001-certified-firms-show-significant-increases-business-safety
Worker Injuries Are Increasing Around the World | Slack Davis Sanger LLP
BS OHSAS 18001 Occupational Health and Safety case studies | BSI Vietnam
Accident and insurance premium reductions for companies certified to OHSAS 18001:07 in Italy –
Public Sector Assurance
http://www.aims.org.pk/wp-content/uploads/2014/08/OHSAS-18001-2007-Standards.pdf
What is OHSAS 18001 Certification? | NQA
Top 5 Differences: ISO 45001 vs. OHSAS 18001
Key Differences Between OHSAS 18001 and ISO 45001:2018