Bölüm 5

Kitabın Tamamı için OHSAS 18001 Google Books sayfamızı ziyaret edebilir veya bölüm bölüm okuyabilirsiniz

OHSAS 18001 ISO 45001’e Geçiş

Geçiş Süreci

OHSAS 18001’den ISO 45001’e geçiş, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi uygulayan kuruluşlar için önemli bir dönüşüm adımı olmuştur. ISO 45001:2018 standardı, Mart 2018’de yayınlandıktan sonra dünya genelinde OHSAS 18001’in yerini almıştır. Geçiş süreci için Uluslararası Akreditasyon Forumu (IAF) tarafından başlangıçta üç yıllık bir süre öngörülmüş, pandemi gibi beklenmedik gelişmeler sonucu bu süre bir miktar uzatılarak Eylül 2021’e değin fiilen devam etmiştir. Peki OHSAS 18001’den ISO 45001’e geçiş nasıl bir yol izlemeyi gerektirir?

Öncelikle, ISO 45001’in yapısal ve içerik farklılıklarını anlamak esastır (bkz. 7.2 Standartlar Arasındaki Farklar). Bu farklılıkları belirlemek için birçok kuruluş bir boşluk analizi (gap analysis) gerçekleştirmiştir. Boşluk analizi, mevcut OHSAS 18001 tabanlı sistemde ISO 45001’in yeni gerekliliklerinin hangilerinin karşılanmadığını tespit etmeye yarar. Örneğin, ISO 45001’deki “kuruluşun bağlamı” veya “risk ve fırsatların belirlenmesi” gibi tamamen yeni maddelere karşılık OHSAS 18001’de doğrudan bir gereklilik olmadığından, bu konuların eksikliği boşluk analizi ile ortaya çıkarılmıştır. Aynı şekilde, çalışan katılımının artırılması veya tedarikçi ve alt yüklenicilerin İSG performansının yönetimi gibi yenilikler de gözden geçirilmiştir.

Boşluklar belirlendikten sonra, kuruluş bir geçiş planı hazırlamalıdır. Bu plan, hangi adımların atılacağını, sorumluları ve zamanlamayı içerir. Genellikle yapılması gereken işler arasında: İSG politikasının ISO 45001 terminolojisine göre güncellenmesi, “bağlam analizi” için iç ve dış hususların belirlenmesi, ilgili tarafların beklenti ve ihtiyaçlarının değerlendirilmesi, çalışanların danışma ve katılım prosedürlerinin güçlendirilmesi, risk değerlendirme prosesine fırsat analizinin eklenmesi, dokümante edilmiş bilgi yapısının yeni standarda uygun hale getirilmesi gibi maddeler yer alır. Örneğin, OHSAS 18001’e göre hazırlanmış risk değerlendirme formları, ISO 45001’e geçerken fırsatları da içerecek şekilde revize edilmiştir. Veya daha önce İSG kurul toplantılarıyla sınırlı kalan çalışan katılımı, ISO 45001 ile birlikte anketler, odak grup toplantıları ya da öneri sistemleriyle zenginleştirilmiştir.

Geçiş sürecinin başarılı olması için eğitim ve farkındalık çalışmaları kritik rol oynar. Hem İSG profesyonelleri hem de yönetim ekibi ISO 45001’in yenilikleri konusunda eğitilmelidir. Çoğu şirket bu amaçla ISO 45001 farkındalık eğitimleri almış veya personelini bu konuda bilgilendirmiştir. Ayrıca, üst yönetimin yeni standarttaki liderlik ve taahhüt beklentilerini kavraması önemlidir. ISO 45001, üst yönetimin İSG performansından sorumluluğunu daha net vurguladığından, yöneticilerin bu rolü benimsemesi geçişin başarısını belirler. Birçok kuruluş, üst düzey yöneticilerini ISO 45001’in gereklilikleri hakkında özel atölye çalışmalarına tabi tutmuştur (liderlik ve kültür odaklı).

Geçişte atılacak bir diğer adım, mevcut dokümantasyonun gözden geçirilmesidir. OHSAS 18001 altında hazırlanmış politika, prosedür, talimat gibi dokümanlar elden geçirilerek yeni terminolojiye uyarlanır. Örneğin, “OH&S” kısaltması, “risk ve fırsatlar”, “dokümante edilmiş bilgi” gibi terimler dokümanlara eklenir. Bazı yeni prosedürler yazılır: Örneğin, ciddi kaza veya ölüm durumlarında üst yönetimin olaya müdahil olması için süreçler tanımlanır; taşeron yönetimine ilişkin İSG prosedürü detaylandırılır.

Tüm bu iç hazırlıklar tamamlandıktan sonra, kuruluş belgelendirme kuruluşu ile iletişime geçerek bir geçiş denetimi planlar. IAF’ın belirlediği kurallara göre, geçiş denetimi genellikle planlı bir gözetim denetimi veya yeniden belgelendirme denetimi zamanında gerçekleştirilir ve OHSAS 18001 sertifikası ISO 45001 sertifikasına dönüştürülür. Geçiş denetiminde denetçiler, yeni standarttaki gerekliliklerin sisteme entegre edilip edilmediğini özellikle kontrol eder. Örneğin, kuruluşun bağlam analizi yapıp yapmadığını, risk ve fırsatları değerlendirdiğini, çalışan katılım mekanizmalarını güçlendirdiğini gösteren kanıtları incelerler. Eğer her şey uygunsa, OHSAS 18001 sertifikası iptal edilerek yerine ISO 45001 sertifikası düzenlenir.

Geçiş süreci, bir bakıma işletmenin İSG yönetim sistemini tazelemesi ve iyileştirmesi için de bir fırsat yaratmıştır. Birçok kuruluş, bu vesileyle daha önce etkin olmayan bazı İSG uygulamalarını canlandırmış veya sistemin kapsamını genişletmiştir. Örneğin, önceden sadece iş kazalarına odaklanan performans göstergelerine yakın kaza (ramak kala) takibini eklemiş, psikososyal riskleri de değerlendirmeye başlamış veya “iş güvenliği gezileri” gibi üst yönetim uygulamalarını devreye almıştır.

Geçiş sürecinin önemli bir parçası da iletişimdir. Hem çalışanlara hem de dış paydaşlara bu geçişin duyurulması, yeni standardın ne olduğu ve neden önemli olduğu anlatılmıştır. Çalışanlar açısından bakıldığında, ISO 45001’e geçiş “işyerimiz uluslararası en iyi uygulamaları takip ediyor, güvendeyiz” mesajını verirken; müşteriler açısından “bu şirket güncel ve ileri düzeyde bir İSG standardına sahiptir” imajını pekiştirmiştir.

Son olarak, geçiş sürecini tamamlayan kuruluşlar, genellikle OHSAS 18001’in sağladığı tüm kazanımları koruyup üzerine ISO 45001’in yeniliklerini ekleyerek İSG yönetim sistemlerini olgunlaştırmış oldular. Geçişi başarıyla yöneten şirketler için bu süreç, bir yük olmaktan ziyade bir gelişim yolculuğu şeklinde görülmüştür. Örneğin BSI, müşterilerine geçişi kolaylaştırmak için 6 adımlı bir yol haritası önermiş ve “geçişi ertelemeyin, bugünden başlayın” mesajı vermiştir . Erken hareket eden şirketler, rakiplerine kıyasla bu alanda bir adım öne geçme fırsatı yakaladılar.

Özetle, OHSAS 18001’den ISO 45001’e geçiş süreci, mevcut sistemi yeni gerekliliklere adapte etmeyi, farkındalık eğitimleriyle desteklemeyi ve belgelendirme kuruluşunun onayından geçmeyi içeren kapsamlı bir dönüşüm olmuştur. Bu geçiş, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinin küresel anlamda tek çatı altında toplanmasını sağladığı gibi, işletmelerin İSG performansını daha ileri seviyelere taşıyabilecekleri bir iyileştirme fırsatı da yaratmıştır.

Standartlar Arasındaki Farklar

OHSAS 18001 ve ISO 45001 arasındaki temel farklılıklar, standardın yapısından temel felsefesine kadar çeşitli boyutlarda ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki tabloda iki standart arasındaki önemli farklar özetlenmiştir:

Tablo 1. OHSAS 18001 ve ISO 45001 Standartlarının Karşılaştırması

Konu	OHSAS 18001:2007	ISO 45001:2018
Yaklaşım Farkı	Prosedür odaklıdır – Belirli prosedürlerin oluşturulmasına vurgu yapar. Tehlikelerin kontrolü için gereken işlemlerin tanımlanması önemlidir. OHSAS 18001 daha çok “neyi yapmalı” sorusunu prosedürlerle yanıtlar.	Süreç odaklıdır – Bir yönetim süreci yaklaşımı vardır. Planlama (Plan)- Uygulama (Do)-Kontrol (Check)-Önlem (Act) döngüsüne tam uyumla, neden-sonuç ilişkilerine odaklanır. “Neden yapmalı ve nasıl iyileştirilmeli” sorularına yönelir
Risk ve Fırsatlar	Sadece risk odaklıdır. Tehlikelerin tanımlanması ve risklerin kontrolü üzerine yoğunlaşır. “Fırsat” kavramı açıkça yer almaz. Risk değerlendirmesi, olumsuz durumların önlenmesine yöneliktir.	Risk ve fırsat odaklıdır. ISO 45001, iş sağlığı ve güvenliği performansını geliştirecek fırsatların belirlenmesini de şart koşar. Böylece sadece kazaları önlemek değil, aynı zamanda İSG’yi geliştirecek yeni imkanları değerlendirmek de sisteme dahil edilir
İlgili Tarafların Katılımı	Sınırlı düzeyde – OHSAS 18001’de paydaşların (çalışanlar dışındaki taraflar) görüşlerine özel vurgu yoktur. Çalışan katılımı ise İSG komiteleri vb. ile dolaylı sağlanır ama standardın ana maddelerinde değil ek rehberlerinde vurgulanır.	Vurgu yüksek – ISO 45001’de “çalışanların danışma ve katılımı” başlı başına bir madde olarak yer alır. Ayrıca kuruluşun bağlamı analizinde ilgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri değerlendirilir (ör. tedarikçiler, müşteriler, toplum) Çalışanların karar alma süreçlerine katılımı ve görüş bildirmesi çok daha güçlü bir gerekliliktir.
Yönetim ve Liderlik	Yönetimin taahhüdü önemlidir ancak OHSAS 18001’de İSG yönetim temsilcisi aracılığıyla yürütme yaygındır. Üst yönetim, politika beyanı ve gözden geçirme ile sorumluluğunu yerine getirir, günlük İSG işleyişinde doğrudan yer alması açık bir şart değildir.	Üst yönetim liderliği merkezi önemdedir. ISO 45001, üst yönetimin İSG yönetim sistemine aktif liderlik etmesini, sorumluluğu devretmemesini ister. İSG kültürünün oluşturulması, liderlerin bizzat katılımı ile sağlanmalıdır. Ayrıca yöneticilerin iş güvenliğini iş süreçlerine entegre ederek örnek olması beklenir
Çalışan Katılımı ve Kültür	Çalışanların katılımı İSG kurulları veya temsilcileri ile mümkündür ancak standardın metninde ayrıntılı ele alınmaz. Kültürel boyut dolaylı vurgulanır – eğitim ve bilinçlendirme yoluyla kültür gelişir.	Çalışanlar, ISO 45001’de sistemin aktif unsurlarıdır. Standardın çeşitli maddeleri çalışanların görüş ve katılımının alınmasını zorunlu kılar (politikaların belirlenmesi, risk değerlendirmesi, iyileştirme tedbirlerinin kararlaştırılması gibi). Bu, güvenlik kültürünün tabana yayılmasını sağlar.

Yukarıdaki tabloya bakıldığında, ISO 45001’in OHSAS 18001’in üzerine inşa edildiği, ancak önemli geliştirmeler ve genişletmeler getirdiği görülmektedir. En temel farklardan biri, ISO 45001’in yönetim sistemi standartları için ortak çerçeve olan Annex SL yapısını kullanmasıdır. Bu, standardın diğer ISO standartlarıyla (9001, 14001 gibi) entegre edilmesini kolaylaştırmıştır . OHSAS 18001 kullanıcıları için bu yapıya alışmak biraz öğrenme eğrisi gerektirse de, uzun vadede kalite, çevre ve İSG gibi sistemleri tek çatı altında birleştirmeyi mümkün kılmıştır.

Bir diğer kritik fark, risk ve fırsatlar yaklaşımıdır. OHSAS 18001, iş güvenliği risklerinin minimize edilmesine odaklanırken; ISO 45001 “fırsat” konseptini literatüre kazandırmıştır . İSG fırsatı, iş sağlığı ve güvenliği performansını iyileştirebilecek koşullar veya durumlar anlamına gelir. Örneğin yeni bir teknoloji kullanarak ergonomiyi geliştirmek bir fırsattır ya da çalışanların öneri sistemini kullanarak daha güvenli bir proses geliştirmesi bir fırsattır. Bu bakış açısı, İSG yönetimini reaktif olmaktan çıkarıp proaktif ve yenilikçi bir hale getirmektedir.

ISO 45001 ayrıca iş sağlığı kavramına daha geniş yaklaşmaktadır. OHSAS 18001’de de “health/sağlık” yer alsa da, ISO 45001 özellikle psikolojik sağlık ve iyi olma hali (well-being) konularını da kapsam içine çekmiştir. Standart, stres ve tükenmişlik gibi konuları açıkça telaffuz etmese de çalışanların sağlıklarını etkileyebilecek her tür riskin değerlendirilmesini ister. Bu durum, işletmelerin psikososyal risk değerlendirmelerine yönelmesine ve işin insana uygun hale getirilmesine (ergonomi, iş-yükü yönetimi vb.) daha fazla eğilmelerine yol açmıştır.

İki standart arasındaki farklar arasında vurgulanması gereken bir konu da sürekli iyileştirme ve dinamizm seviyesidir. OHSAS 18001 PDCA döngüsünü kullanıyor olsa da bazı kaynaklar OHSAS’ın “durağan” kaldığını, ISO 45001’in ise “daha dinamik” olduğunu ifade etmektedir . Bunun nedeni, ISO 45001’in tüm süreçlere sürekli iyileştirme prensibini entegre etmesi ve iş güvenliği yönetimini yaşayan bir sisteme dönüştürmesidir. Örneğin, ISO 45001’de yönetim sistemi planlanırken kuruluşun değişen koşulları, yeni ortaya çıkan riskler ve fırsatlar da hesaba katılmalıdır. Böylece sistem, zamanla değişen iç ve dış faktörlere adapte olabilir hale gelir. Bu dinamizm, OHSAS 18001’de kısmen uygulansa da ISO 45001 ile resmileşmiş ve gereklilik haline gelmiştir.

Son olarak, ISO 45001’in terminoloji açısından da bir harmonizasyon getirdiğini belirtmek gerekir. “Dokümante edilmiş bilgi”, “uygunsuzluk ve düzeltici faaliyet”, “liderlik ve taahhüt” gibi terimler ISO’nun diğer standartlarıyla ortak kullanıma sahiptir. Bu sayede, bir şirket entegre bir yönetim el kitabı hazırladığında tüm standartlar için tek tip bir dil kullanabilir. OHSAS 18001 devrinde ise kalite, çevre, İSG terminolojileri arasında ufak farklılıklar olabiliyordu (örneğin OHSAS “kayıtlar ve prosedürler” derken, ISO artık bunların hepsine “dokümante edilmiş bilgi” diyor).

Özetle, ISO 45001, OHSAS 18001’in deneyim ve uygulamalarını devralıp üzerine güncel yönetim sistemi prensiplerini eklemiş bir standarttır. Yapısal uyum, risk-fırsat yaklaşımı, genişletilmiş katılım ve liderlik beklentileri gibi yeniliklerle, iş sağlığı ve güvenliği yönetimini daha stratejik, kapsayıcı ve etkin bir noktaya taşımayı hedeflemiştir. OHSAS 18001’den ISO 45001’e geçen kuruluşlar, başta bazı dönüşümler yapmak zorunda kalsalar da, uzun vadede daha güçlü bir İSG yönetim sistemi altyapısına sahip olmuşlardır. Bu da çalışanların daha iyi korunması, iş kazalarının ve hastalıklarının daha da azaltılması ve İSG’nin şirket kültürüne daha derinlemesine nüfuz etmesi anlamına gelir.

Online Standart ile Erişim

OHSAS 18001’e Ulaşım

OHSAS 18001 standardının metnine ve bu standartla ilgili kaynaklara ulaşmak, dijital çağda oldukça kolaylaşmıştır. Standart her ne kadar ISO 45001’in yayınlanmasıyla birlikte yürürlükten kalkmış olsa da, tarihsel bir doküman olarak veya geçiş süreçlerinde referans amacıyla halen erişime açıktır. Onlinestandart.com üzerinden satın aldığınız standart, güncel ve orijinal bir belgedir. Tüm standartlarımızda değişiklik veya güncelleme yapıldığında otomatik olarak bildirim alırsınız.

OHSAS 18001 standardına sahip olmanız önemlidir. Online Standart’dan yapacağınız alışverişlerle doğru ve güncel standartlara sahip olabilir, işinizde avantaj sağlayabilirsiniz.

Özetle, OHSAS 18001 standardına ve ilgili kaynaklara erişim, günümüzde internet aracılığıyla oldukça mümkün ve kolaydır. Resmi standart dokümanlarını çevrimiçi platformlardan temin etmek, eğitimler ve kılavuzlarla bilgiyi derinleştirmek ve uzman topluluklarından destek almak için dijital kanallar etkin bir biçimde kullanılabilir. Her ne kadar OHSAS 18001 yerini ISO 45001’e bırakmış olsa da, bu standardın mirası ve içerdiği prensipler uzun yıllar boyunca İSG profesyonellerine ışık tutmaya devam edecek ve online kaynaklar da bu bilgi birikimini yeni nesillere aktarmada önemli rol oynayacaktır.

Kaynakça

A1 Cert. (2018). Çalışma Ortamınızı Güvenli Tutarak Gerçek Faydalar Sağlayabilirsiniz.
BSI. (2018). ISO 45001 – Understanding the new international standard for occupational health & safety
(Mapping Guide). British Standards Institution. Erişim: BSI Mapping Guide PDF
BSI. (2019). BS OHSAS 18001 Occupational Health and Safety case studies. British Standards Institution – Case Study Page
Data Yönetim. (2020, 9 Ocak). OHSAS 18001 neden ISO 45001 oldu? ISO 45001’e son geçiş tarihi nedir? Erişim: https://datayonetim.com/blog/ohsas-18001-neden-iso-45001-oldu-iso-45001-e-son-gecis-tarihi- nedir.html
DNV. (2019, 9 Eylül). Key Differences Between OHSAS 18001 and ISO 45001:2018. DNV Blog. Erişim: https:// www.dnv.in/assurance/blog/ohsas-18001-iso-45001-differences/
INAIL – Italian Workers’ Compensation Authority. (2016). Accident and insurance premium reductions for companies certified to OHSAS 18001:2007 in Italy. Sunulmuştur: ISO “Supporting the reduction of insurance losses – the role of standards” etkinliği. Özet erişimi: Public Sector Assurance website
Lo, C.K.Y., Pagell, M., Fan, D., Wiengarten, F., & Yeung, A.C.L. (2014). OHSAS 18001 certification and business performance: An analysis of 211 manufacturing firms. International Journal of Production Economics, 147, 88-98. (Business Benefits summary)
NQA. (2021). What is OHSAS 18001? (NQA Certification guidance page).
Slack Davis Sanger LLP. (2022, 18 Temmuz). Worker Injuries Are Increasing Around the World. Erişim: https://www.slackdavis.com/blog/worker-injuries-are-increasing-around-the-world/
SafetyCulture. (2024, 13 Haziran). What is OHSAS 18001: A Comprehensive Overview. SafetyCulture Content Team. Erişim: https://safetyculture.com/topics/ohsas-18001/
Zeng, S.X., Tam, C.M., & Tam, V.W.Y. (2008). Towards occupational health and safety systems in the construction industry of China. Safety Science, 46(8), 1155-1168. (ISO 45001 ile gelişen İSG kültürü üzerine)

OHSAS 18001 – Wikipedia
OHSAS 18001: A Health & Safety Standard | SafetyCulture
https://www.a1cert.com/duyurular/calisma-ortaminizi-guvenli-tutarak-gercek-faydalar-saglayabilirsiniz
bsigroup.com
US OHSAS 18001 certified firms show significant increases in business and safety performance –
Business Benefits https://business-benefits.org/research/us-ohsas-18001-certified-firms-show-significant-increases-business-safety
Worker Injuries Are Increasing Around the World | Slack Davis Sanger LLP
BS OHSAS 18001 Occupational Health and Safety case studies | BSI Vietnam
Accident and insurance premium reductions for companies certified to OHSAS 18001:07 in Italy –
Public Sector Assurance
http://www.aims.org.pk/wp-content/uploads/2014/08/OHSAS-18001-2007-Standards.pdf
What is OHSAS 18001 Certification? | NQA
Top 5 Differences: ISO 45001 vs. OHSAS 18001
Key Differences Between OHSAS 18001 and ISO 45001:2018